Z różnych powodów narody niemieckie i polskie są ściśle powiązane więzami historycznymi. Masowa migracja późnych osadników, Żydów i rosyjskich Niemców do Niemiec spowodowała, że dziś mieszka tam ok. 3 mln Rosjan. Mieszkańcy rosyjskojęzyczni mieszkający w Niemczech od pokoleń mają oczywiście również do czynienia z kwestiami dziedziczenia. Ale nawet gdyby udało im się zachować obywatelstwo, spadek w Niemczech w 2024 r. nadal jest sporządzany zgodnie z niemieckim prawem. Zastanówmy się, dlaczego tak się dzieje, jak zachodzi dziedziczenie i odpowiedzmy na inne pytania.
Cechy unijnego prawa spadkowego
Od razu zauważamy, że ustawodawstwo spadkowe każdego kraju europejskiego znacznie się różni. Jednak od 17.08. 2021 w Europie nowe przepisy dotyczące dziedziczenia mają pierwszeństwo przed przepisami krajowymi. Stąd rozporządzenie UE nr 650/2012 z dnia 04.07. Rok 2021 wprowadził nową zasadę i kryteria dziedziczenia w UE, zgodnie z którymi przy rozpatrywaniu kwestii dziedziczenia zastosowanie powinno mieć prawo państwa, w którym zmarły spadkodawca mieszkał w chwili śmierci.
Mówiąc najprościej, jeśli obywatel Hiszpanii mieszkał w Niemczech, to do pozostawionego przez niego majątku będą miały zastosowanie przepisy niemieckie, niezależnie od jego położenia terytorialnego. Wyjątkiem są przypadki, w których zmarły, jeszcze przed śmiercią, zastrzegł w testamencie konieczność zastosowania ustawodawstwa państwa, którego był obywatelem.
Potencjalni spadkodawcy powinni wziąć to pod uwagę, pytając najpierw o specyfikę ustawodawstwa spadkowego w ich kraju zamieszkania. Zdaniem europejskich prawników możliwość zastosowania ustawodawstwa danego kraju może być nawet korzystna dla spadkobierców. Na przykład, jeśli zgodnie z prawem francuskim małżonek nie może otrzymać więcej niż 25% spadku, to zgodnie z prawem niemieckim jego udział będzie zależał od obecności innych spadkobierców.
Dlaczego sporządzenie testamentu jest tak ważne
Wola spadkodawcy jest zawsze priorytetem w sprawach spadkowych, a prawo niemieckie w tym przypadku nie jest wyjątkiem. Dzięki testamentowi każdy mieszkaniec Niemiec może rozporządzać swoim majątkiem na wypadek śmierci, wskazując w nim wszystkich, którzy jego zdaniem powinni wejść do grona spadkobierców. Faktem jest, że w przypadku braku testamentu postępowanie spadkowe (erbrecht) odbędzie się w sposób przewidziany prawem, a to może pozbawić wielu krewnych zmarłego części spadku, na przykład wnuków i innych spadkobierców bardziej odległe linie dziedziczenia.
Należy zauważyć, że testament (testament) według prawa niemieckiego można sporządzić na dwa sposoby:
- pismem odręcznym i podpisem;
- kontaktując się z notariuszem i sporządzając testament poświadczony notarialnie.
W ten sposób spadkodawca może wybrać najbardziej odpowiednią dla niego opcję, opierając się na jego możliwościach, znajomości prawa i doświadczeniu w sporządzaniu dokumentów. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że w pierwszym przypadku istnieje ryzyko nieprawidłowego sporządzenia dokumentu i wprowadzenia do testamentu norm kolizyjnych. Możliwość dokonania wpisu notarialnego gwarantuje właściwe sporządzenie testamentu, uniknięcie ewentualnych sporów o spadek i odnalezienie dokumentu bezpośrednio po śmierci spadkodawcy, gdyż zostanie on zarejestrowany w Centralnym Rejestrze Testamentów.
Jaka jest kolejność dziedziczenia w Niemczech?
Prawo spadkowe w Niemczech powstaje na podstawie wielu aktów prawnych, wśród których centralne miejsce zajmuje Kodeks Cywilny (Bürgerliches Gesetzbuch, BGB). Ustanowił dwa możliwe porządki dziedziczenia: z testamentu, a w przypadku jego braku – z mocy prawa. Porządek dziedziczenia przewiduje istnienie kilku linii spadkobierców powołanych do dziedziczenia według pierwszeństwa – w zależności od stopnia pokrewieństwa ze zmarłym. Jednocześnie istnieją również znaczne różnice.
Tak więc, zgodnie z paragrafami 1924-1928 BGB, niemieckie prawo przewiduje 4 prawne nakazy dziedziczenia:
- pierwszy – potomkowie spadkodawcy, czyli jego dzieci, którzy dziedziczą równo (§ 1924 BGB);
- drugi – rodzice zmarłego i ich potomkowie (§ 1925 BGB);
- trzeci to dziadkowie zmarłego i ich potomkowie, siostry i bracia (§ 1926 BGB);
- czwarty – pradziadkowie (§ 1928 BGB).
Można zauważyć, że małżonek zmarłego nie jest objęty żadną z linii dziedziczenia – §1931 BGB przewiduje dla niego specjalną procedurę. Małżonek powołany jest więc do dziedziczenia w Niemczech na równi ze spadkobiercami pierwszej, a w przypadku ich braku – drugiej kolejności dziedziczenia, jednocześnie żądając nie równego udziału w spadku, ale 25% przy dziedziczeniu z dziećmi i 50% przy dziedziczeniu z rodzicami zmarłego lub jego dziadkami. Jeżeli nie ma spadkobierców pierwszego, drugiego lub trzeciego rzędu, małżonek dziedziczy z mocy samego prawa.
Co do pozostałych spadkobierców, wszyscy oni dziedziczą swój udział na równi z innymi spadkobiercami powołanymi do dziedziczenia.
Proces dziedziczenia
Zgodnie z § 1943 BGB każdy spadkobierca w Niemczech musi podjąć decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, niezależnie od podstawy, na jakiej został powołany do dziedziczenia. Zgodnie z § 1944 BGB, ma na to okres sześciu tygodni, a dla osób mieszkających poza Republiką Federalną Niemiec – sześć miesięcy. Okres ten jest taki sam dla dziedziczenia z testamentu, jak i dla dziedziczenia z mocy prawa.
Jeżeli jednak w przypadku dziedziczenia z mocy prawa termin 6 tygodni liczy się od momentu, w którym spadkobierca dowiedział się o istnieniu testamentu, to w przypadku dziedziczenia z testamentu – od momentu ogłoszenia testamentu.
Wchodząc w prawa spadkowe, spadkobierca ostatecznie przejmuje wszystkie prawa i obowiązki spadkowe i zgodnie z § 1967 BGB odpowiada za zobowiązania spadkodawcy całym swoim majątkiem.
Jednocześnie brak jakiejkolwiek reakcji ze strony spadkobierców, w szczególności odmowy dziedziczenia, potwierdza fakt przyjęcia spadku automatycznie.
Poszukiwanie spadkobierców i inne kwestie związane z rejestracją praw spadkowych w Niemczech należy do sądu spadkowego (Nachlassgericht). Tylko ten sąd w ostatnim miejscu zamieszkania spadkodawcy może wydać spadkobiercom wszystkie niezbędne dokumenty, w tym poświadczenie dziedziczenia, które zgodnie z § 2353 BGB jest dokumentem potwierdzającym prawo spadkobierców do majątku spadkowego. Uzyskanie takiego zaświadczenia jest szczególnie ważne w przypadku dziedziczenia nieruchomości, samochodu i innego mienia wymagającego wpisu.
Aby uzyskać świadectwo dziedziczenia, spadkobiercy muszą:
- Poczekaj na otwarcie spadku lub ogłoszenie testamentu.
- Upewnij się, że jest on włączony do kręgu spadkobierców ustawowych lub testamentowych.
- Otrzymaj zawiadomienie z sądu spadkowego o wezwaniu do dziedziczenia.
- Skontaktuj się z prawnikiem i umiejętnie sporządź wniosek o wydanie poświadczenia dziedziczenia (w którym wskazujesz wszystkie okoliczności sprawy spadkowej, innych potencjalnych spadkobierców, lokalizację majątku spadkowego, jeśli są znane).
- Wysłać wskazany wniosek do Nachlassgericht w ostatnim miejscu zamieszkania zmarłego.
- Poczekaj, aż pozostali spadkobiercy zostaną wezwani do dziedziczenia i otrzymają odpowiedni certyfikat dziedziczenia.
Należy mieć na uwadze, że praca z sądem spadkowym jest szczególnie trudna, dlatego zaleca się skorzystanie z pomocy prawnika przy zawarciu spadku.
Osobno zwracamy uwagę na możliwość zarejestrowania spadku przez spadkobierców obligatoryjnych. Ustawa § 2303 BGB gwarantuje pewnym kategoriom spadkobierców prawo do obowiązkowego udziału w spadku, jeżeli są oni wykluczeni z listy spadkobierców przez testament. Prawo do tego mają dzieci niepełnosprawne, rodzice i małżonkowie zmarłego. Wielkość obowiązkowego udziału wynosi 50% udziału, który przeszedłby na spadkobierców, gdyby dziedziczył z mocy prawa. Ubiegając się o to, muszą również wystąpić do Nachlassgericht z wnioskiem o wydanie świadectwa dziedziczenia.
Jakie dokumenty są wymagane
Składając wniosek do Nachlassgericht, wnioskodawca, oprócz samego wniosku, będzie potrzebował takich dokumentów, jak:
- akt lub akt zgonu;
- dokument tożsamości spadkobiercy (paszport);
- akt urodzenia, małżeństwa, rozwodu lub inne dokumenty potwierdzające pokrewieństwo ze spadkodawcą;
- będzie, w przypadku jej niezależnego odkrycia;
- zawiadomienia z Nachlassgericht o wpisaniu na listę spadkobierców;
- dokumenty dotyczące majątku wchodzącego w skład spadku;
- notarialne tłumaczenie dokumentów na język niemiecki.
Zrzeczenie się spadku
Zgodnie z § 1950 BGB spadkobierca ma prawo zrzec się spadku, ale tylko w całości. Zgodnie z § 1944 BGB możesz wycofać się w ciągu 6 tygodni (6 miesięcy, jeśli mieszkasz za granicą). W przypadku odmowy spadkobierca nieodwołalnie traci jakiekolwiek prawo do spadku, a to z kolei przechodzi na innych spadkobierców w jednej lub następnej linii – stanowi to § 1953 BGB.
Odmowa musi być również sformalizowana poprzez złożenie wniosku w Nachlassgericht, koszt wydania takiego dokumentu zwykle nie przekracza 20 euro.
Najczęstszym powodem odmowy dziedziczenia jest to, że zmarły ma duże długi. Jak wspomniano powyżej, odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkodawcy jest nieograniczona, dlatego wielu, w obawie o bezpieczeństwo własnego majątku, odmawia mszy spadkowej.
Zapłata podatku spadkowego
Każdy spadkobierca podlega indywidualnie opodatkowaniu podatkiem spadkowym. Wysokość stawki podatku zależy od stopnia pokrewieństwa spadkobiercy ze zmarłym oraz wartości rynkowej odziedziczonego przez niego majątku. W celu płacenia podatków od spadku otrzymanego w Niemczech rozróżnia się trzy klasy pokrewieństwa:
- I klasa: małżonkowie, dzieci, wnuki, dziadkowie. Dla nich obowiązują stawki podatkowe w wysokości 7%, jeśli podstawa opodatkowania jest mniejsza niż 75 tys. euro; 11%, jeśli podstawa jest mniejsza niż 300 tys. euro; 15%, jeśli podstawa jest mniejsza niż 600 tysięcy euro.
- II klasa: rodzice, bracia, siostry, siostrzenice i siostrzeńcy. Podlegają one stawkom podatkowym odpowiednio 15% (do 75 tys. euro), 20% (do 300 tys. euro) i 25% (do 600 tys. euro).
- III klasa: wszyscy pozostali spadkobiercy – dla nich stawka podatku wynosi 30%.
Jednocześnie należy pamiętać, że ulgi podatkowe przysługują niektórym krewnym – kwota spadku, która nie jest opodatkowana. Tak więc wysokość ulgi podatkowej dla małżonków wynosi 500 tys. euro, dla dzieci – 400 tys. euro, dla wnuków i prawnuków – 200 tys. euro, dla rodziców – 100 tys. euro.
Często Zadawane Pytania
Przyjrzyjmy się kilku pytaniom z praktyki, które czytelnicy zadają częściej niż inni.
Czy były małżonek może domagać się spadku? Zgodnie z § 1933 BGB małżonek może utracić prawo do dziedziczenia jeszcze przed oficjalnym rozwodem , na przykład, jeśli w chwili śmierci istniały przesłanki do rozwodu lub wniosek został już złożony w sądzie. Jednak w wyjątkowych przypadkach małżonek może zachować prawo do dziedziczenia nawet po rozwodzie. W szczególności dotyczy to sytuacji, w której umiera również wspólne dziecko małżonków, którzy odziedziczyli cały majątek zmarłego. W takim przypadku cały majątek byłego małżonka przejmie pozostały przy życiu rodzic dziecka. W innych przypadkach dziedziczenie przez byłego małżonka jest możliwe tylko wtedy, gdy spadkodawca włączył byłego małżonka do testamentu.
Co to jest roszczenie o dodatek do obowiązkowego udziału w spadku? Dochodzenie dodatku do obowiązkowego udziału spadkowego (Pflichtteilsergänzungsanspruch) to procedura, którą mogą wszcząć obowiązkowi spadkobiercy, jeżeli spadkodawca zbył znaczną część swojego majątku w drodze darowizny w ciągu 10 lat przed dniem śmierci. Spadkobiercy obowiązkowi mają prawo do Pflichtteilsberechtigten, jeżeli darowizna znacznie zmniejszyła majątek spadkowy.
Jednocześnie należy mieć na uwadze, że wraz z odległością od roku śmierci spadkodawcy, darowizna na wyliczenie roszczenia podlega w coraz mniejszym stopniu rozliczaniu. Tak więc, jeśli darowizna została dokonana na rok przed śmiercią, to jest brana pod uwagę w całości, jeśli dwa lata przed śmiercią – 9/10 darowizny, 3 lata – 8/10 i tak dalej.
Spójrzmy na przykład: na rok przed śmiercią ojciec dał swojej dziewczynie 75 tys. euro, mimo że posiadał kwotę 100 tys. euro. Po jego śmierci jedyną spadkobierczynią została córka, która odziedziczyła zaledwie 25 tys. Tak więc obowiązkowy udział córki wynosił 50 tysięcy – połowę tego, co otrzymałaby w drodze dziedziczenia, gdyby nie doszło do darowizny.
Czy poświadczenie notarialne zostanie anulowane? Niemieckie prawo spadkowe respektuje zasadę nieodwołalności, zgodnie z którą każdy późniejszy testament automatycznie unieważnia poprzedni. Oprócz sporządzenia nowego dokumentu, wcześniejszy testament poświadczony przez notariusza może być unieważniony poprzez wyjęcie go z archiwum sądu administracyjnego miejsca zamieszkania na wniosek samego spadkodawcy. Jeżeli małżonkowie sporządzili testament poświadczony notarialnie, można go odwołać tylko za ich obopólną zgodą.
Wreszcie
Tak więc dziedziczenie na prawie niemieckim ma wiele różnic. W przypadku dziedziczenia w Niemczech nie jest to wcale konieczne, w przeciwieństwie do przypadków zrzeczenia się spadku, które należy zgłosić w ciągu 6 tygodni od momentu otwarcia spadku lub otrzymania informacji o nim.
Spadkiem w Niemczech zajmuje się sąd dziedziczny (Nachlassgericht), do którego spadkobiercy występują o sformalizowanie praw do dziedziczenia. Spadki w Niemczech są opodatkowane według skali progresywnej, jednak bliscy krewni, którzy dziedziczą majątek, mają zapewnione znaczne ulgi podatkowe.
